Апошні часам абвыстрыліся дэбаты вакол лёсу кварталу Асмалоўка - адзін з гістарычных сталічных раёнаў. Меркаванне актывіста БПЗ, Аляксандра Апарына.
Ёсць у самым цэнтры Мінска непрыкметны мікрараён - амаль адразу за оперным тэатрам - пабудаваны ў 1945-1949 гадах венграмі, румынамі, італьянцамі, якія трапілі ў савецкі палон. Пабудаваны па праекце знакамітага сталічнага архітэктара Міхаіла Асмалоўскага, ураджэнца Беларусі і выпускніка Маскоўскага інстытута інжынераў землеўпарадкавання. У 1945 -1951 гадах ён ўзначальваў Упраўленне па справах архітэктуры пры Савеце Міністраў БССР. Менавіта яго прозвішча і дала пасля назву гэтаму мікрараёну - «Асмалоўка». Акружаны з усіх бакоў манументальнымі будынкамі ў стылі сталінскага ампіру, ён практычна не бачны з якія праходзяць паблізу гарадскіх магістраляў, акрамя адной - вуліцы Багдановіча.
З-за асаблівасцяў архітэктуры нядобразычліўцы Асмалоўскага называлі гэты раён «вёскай», чаму ў вядомай ступені спрыялі самі жыхары - некаторыя трымалі хатнюю птушку, разбівалі невялікія гародзік. Часы былі пасляваенныя, цяжкія, галодныя, і ва ўсім даводзілася спадзявацца таксама на сябе.
На самай справе гэта быў першы, як цяпер сказалі б, «элітны» раён: двухпавярховыя сядзібныя катэджы, дахі якіх мала таго, што былі пакрытыя ў еўрапейскім стылі чарапіцай - пры іх праектаванні былі выкарыстаныя шматлікія архітэктурныя элементы, запазычаныя у гістарычнай забудовы еўрапейскіх гарадоў - эркеры, контрфорсы, галерэі. Па Багдановіча (тады - вуліцы Горкага) ўніз да Нямізе хадзілі трамвайчыкі, а калі вярталіся назад, ішлі следам да Камсамольскага возера - ўлюбёнага месца адпачынку мінчукоў.
Пад стаць хатах кварталу былі і яго першыя жыхары. Першапачаткова тут сяліліся ваенныя, афіцэры з штаба Беларускай ваеннай акругі; многія з іх толькі-толькі вярнуліся з Германіі, і іх трэба было недзе размяшчаць; ёсць версія, што менавіта для іх першапачаткова мікрараён і праектаваўся, і першая чаргу яго, паміж Багдановіча і Чычэрына, сярод жыхароў атрымала назву «ваенны гарадок»; сяліліся тут таксама героі-інваліды. Іх суседзямі неўзабаве сталі работнікі міністэрстваў і савецкая прафесура, пазней - артысты Тэатра оперы і балета, размешчанага непадалёк. Калі некалькі кватэр і пакояў у камуналках «выбіў» для мастакоў тагачасны кіраўнік упраўлення па справах мастацтваў Павел Люторовіч. Таму ў квартала ненадоўга з'явілася яшчэ адна назва - не вельмі распаўсюджанае тады, і парадкам прызабытая зараз - «пасёлак Люторовіча».
У 1950-я гады квартал цалкам быў абнесены драўлянай агароджай, рэдкія напамінкі пра якую яшчэ можна сустрэць па перыметры: рэшткі брамак, уязной брамы, цагляныя абтынкаваныя слупы. Брамкі зачыняліся на ноч і, як кажуць старыя жыхары, сюды ніяк немагчыма было зайсці, акрамя як толькі па прапусках і па запрашэнні жыхароў раёна. У выніку, Асмалоўка жыла сваім асаблівай жыццём: летам у святы ў дварах накрываліся сталы, зімой яны ставіліся ў прасторных калідорах, - жыхары мікрараёна любілі адзначаць святы сумесна, вялікімі дружнымі калектывамі. Зрэшты, у гэтым не было нічога дзіўнага: у даваенным і пасляваенным СССР так было прынята - не замыкацца ў сваіх квадратных метрах, а ўсе нягоды і радасці абавязкова перажываць у коле суседзяў і сяброў.
Цяпер жа Асмалоўка стала іншай. Не, тут па-ранейшаму шмат кветак, зялёных кустоў і дрэў, а суседзі ведаюць адзін аднаго і з задавальненнем сядзяць вечарамі на лаўках і кажуць «за жыццё». Але частка дамоў пазакалочаны, і ў цяністых дварах усё часцей можна сустрэць групкі людзей, аб'яднаных ня столькі гутаркай, колькі агульным захапленнем: распіць бутэлечку «беленькай» або «пладова-ягаднага».
Мінскія ўлады неаднаразова хацелі пусціць гэты квартал пад знос, каб забудаваць новымі і сучаснымі будынкамі - гэта ў іх называецца «рэканструкцыяй». Пры гэтым галоўным аргументам на карысць такой "рэканструкцыі" для іх з'яўляецца тое, што «перыяд эксплуатацыі» дамоў нібыта скончыўся яшчэ ў канцы 1990-х - праз 50 гадоў пасля пабудовы.
Але тады атрымліваецца, што гэтыя унікальныя дома мінскія чыноўнікі аўтаматычна прыраўнялі да безаблічным серыйным «хрушчовак», праектны тэрмін эксплуатацыі якіх на самай справе скончыўся ўжо чвэрць стагоддзя таму? Аднак «хрушчоўкі» ў старых раёнах горада, наадварот - «рэабілітуюць»? Чым жа тады Осмоловка горш? Тым, што знаходзіцца ў самым цэнтры - вельмі прэстыжным і «дарагім» месцы - і пры гэтым выдаткі на знос і ўтылізацыю гэтага мікрараёна відавочна апынуцца непараўнальна менш, чым мікрараёна дамоў 400-х серый?
У 2011 годзе улада нават прадставіла праект шматфункцыянальнага цэнтра Crystal Park. Меркавалася рассяліць больш за 350 сем'яў, каб на расчышчанай пляцоўцы ўзвесці некалькі высотак. Але ён, як і многія папярэднія, па шчасце так і застаўся толькі на паперы.
Пакуль справядліва палічылі, што ў выпадку пабудовы шматпавярховых дамоў будзе непапраўна знішчана традыцыйная гістарычная панарама горада. Бо замест знакамітага «дома пад пад шпілем» на Чырвонай і будынка Опернага тэатра на гарызонце будзе панаваць спалучэнне шкла і бетону, што будзе прыкметна дысанаваць з навакольным забудовай канца 1940-х - першай паловы 1950-х гадоў.
Вельмі якраз прыйшоўся і эканамічны крызіс, які зрабіў забудову не такім выгадным праектам, чым гэта было раней, і відавочна напужаў інвестараў.
Тым не менш, лёс мікрараёна ніяк не вырашаецца, і дамоклаў меч зносу да гэтага часу занесены над раёнам. Зразумела, што такое падвешаны стан раёну вядзе толькі да яе далейшай дэградацыі. Дома ўжо шмат гадоў патрабуюць рамонту (апошні капітальны рамонт адбыўся ў канцы 1960-х - пачатку 70-х гадоў).
Даўно ўжо Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры прапануе надаць мікрараёну Асмалоўка ў Мінску статус гісторыка-культурнай спадчыны, для чаго ёсць падставы: тут жылі вызваліцелі горада, кіраўнікі Беларусі, героі Савецкага Саюза . Грамадства нават накіроўвала адпаведны пакет дакументаў у Міністэрства культуры. Гэта дазволіла б абараніць мікрараён ад наступу не вельмі адказных перад гісторыяй «дэвелапераў», якія даўно паклалі вока на гэты раён.
Перспектыва страціць Асмалоўку і, у дадатак, канчаткова сапсаваць від гарадскога цэнтра грамадзян вельмі палохае, асабліва пасля з'яўлення на праспекце быццам бы навісаючага над галоўнай артэрыяй горада бетоннага збудавання - праславутага гатэля «Кемпінскі» з комплексам арэндных кватэр (прычым апошнія разлічаны відавочна не для маючых патрэбу ў паляпшэнні жыллёвых умоў мінчан). Калісьці вельмі выгадна размешчаны з эстэтычнага пункту гледжання будынак мінскага цырка з яго купалам, цяпер выглядае як гандлёвая палатка, як нейкі тытунёвы кіёск у сенцы гэтай махіны.
Але што спецыялісты прапануюць як альтэрнатыву зносу гістарычнага мікрараёна? Альтэрнатывай магло быць стварэнне элітнага гістарычнага квартала прыватных дамоў, з паралельным выкарыстаннем пад новую камерцыйную забудову пляцовак, якія вызваляюцца з-пад даўно нефункцыянуючага па прамым сваім прызначэнні цэхаў заводу «Гарызонт». Пагодзімся са спецыялістамі - праз некалькі дзесяткаў гадоў Асмоаоўку - калі яе ўдасца захаваць - цалкам можна будзе паказваць турыстам як узор «старога горада» савецкага перыяду, разам з дарэвалюцыйнымі Траецкім і Ракаўскім прадмесьцямі.
З іншага боку, трэба ўлічыць і інтарэсы жыхароў мікрараёна. Пераязджаць з ціхага і экалагічнага цэнтра куды-небудзь у Кунцаўшчыну або Сухарава яны, натуральна, жаданнем не гараць. Адпаведна, трэба шукаць баланс інтарэсаў. Але, перш за ўсё, гарадскія ўлады павінны прыняць прынцыповае рашэнне - «быць» ці «не быць» кварталу, захаваецца ён ці не ў сваіх гістарычных межах і арыгінальным выглядзе. Без адказу на гэтае прынцыповае пытанне далейшае абмеркаванне лёсу Асмалоўкі немагчыма.