150 гадоў таму, 22 студзеня 1863 года, пачаліся ўзброеныя выступы ў Польшчы, Беларусі і Літве, вядомыя ў нас як «паўстанне пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага".
Падзеі паўтаравекавой даўніны да гэтага часу выклікаюць нямала спрэчак. Юрый Глушакоў, у газеце “Новый вечерний Гомель» апублікаваў артыкул аб гісторыі паўстання на Гомельшчыне ў якой сфармуляваў свае тэзісы ацэнкі тых падзей.
Юрый Глушакоў піша: Да Расійскай імперыі Гомель быў далучаны ў 1772 годзе - па выніках першага падзелу Рэчы Паспалітай. Пераважная большасць мясцовых жыхароў паставілася да гэтых пераменаў абыякава. У іх жыцці мала што памянялася - тыя ж прыгонныя парадкі, што і раней. А вось пазіцыя тагачаснай «эліты» нашага краю была іншай. Бо большасць памешчыкаў Гомельшчыны складалі палякі. Іншыя скажуць, што гэта была апалячаная беларуская шляхта, але сутнасці справы гэта не мяняе - самі Красінскі, Любамірскія, Халецкія і іншыя «прозвішчы гоноровые» лічылі сябе выключна польскай крыві. Спробу ж прыпісаць ім «мужыцкую беларускасць» яны самі палічылі б за асабістую абразу.
Дык вось, адны польскія памешчыкі пайшлі верай і праўдай служыць новай расейскай улады, іншыя - вырашылі пачакаць лепшых часоў і далучыліся да паўстання 1863-га.
Пасля таго як камандуючы паўстанцаў «белы» генерал Лянгевіч паспрабаваў дзейнічаць буйнымі злучэннямі і быў разбіты, яго паплечнікі перайшлі да партызанскай тактыцы. Але «белыя», якія выступалі за аднаўленне польскай манархіі ў межах 1772 года, і правая фракцыя «чырвоных», якая стаяла за буржуазную рэспубліку, працягваюць ставіць палкі ў колы левым з групы "Чырвоны жонд» Кастуся Каліноўскага паколькі каліноўцы імкнуцца абаперціся на народныя масы, вярнуць сялянам памешчыцкай зямлі і вызваліць Беларусь і ад цара, і ад дыктату «дурных галоў» з Варшавы. Для «белых» ж, буйных зямельных уласнікаў, народная вайна - гэта, перш за ўсё, пагроза іх маёнткам.
Таму польскія кансерватары выкарыстоўваюць паўстанцаў ўсяго толькі як «гарматнае» мяса, каб стварыць "карцінку" і прыцягнуць увагу Захаду, ад інтэрвенцыі якога толькі і чакаюць «вызвалення». Але ў еўрапейскіх краін - свае гульні з расійскім самадзяржаўем. Ды і ў саміх-то рыльца ў пушку - і Прусія, і Аўстрыя таксама ўдзельнічалі ў раздзелах Польшчы. Накіраваўшы цара пару нот, своекарыслівую заходнія палітыкі неўзабаве элементарна «кінулі» паўстанцаў. Да канца з паўстанцамі Беларусі заставаліся толькі рускія рэвалюцыянеры ...
Ужо ў 1871 годзе, як звычайна, «класавая ўзяло верх над нацыянальным» - расійская адміністрацыя ў Беларусі зноў ўступіла ў цесны саюз з польскай зямельнай арыстакратыяй, а ганарлівыя паны зноў узяліся за сваіх праваслаўных пададзеных. Аднак моцна памешчыкам «адкруціць» назад не атрымалася - баючыся сялянскай падтрымкі Кастуся Каліноўскага, яшчэ ў 1863 годзе ўлады былі вымушаныя адмяніць у беларускіх губернях шматлікія рэшткі прыгону. Вярнуць гэтыя памешчыцкія прывілеі ўжо не атрымалася, і беларускія сяляне змаглі ўздыхнуць яшчэ трохі вольнага паветра.
Успамінаючы сёння ахвяр таго паўстання, варта аддаць належнае, у першую чаргу, самаадданай мужнасці паўстанцаў Каліноўскага. І памятаць - калі б іх не было, ніколі б не было і цяперашняй Беларусі.